ІЗТҰРҒАНОВА Г.Қ.
Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар
және инжиниринг университеті
Ақтау, Қазақстан
E-mail: gulnar.izturganova@yu.edu.kz
Аңдатпа. Технологияның қарқынды дамуы және осы технологияларды сот процесі саласында қолдану әртүрлі технологияларды үнемі зерттеуді және шетелдік тәжірибеде пайдалану аспектілерін талдауды талап етеді. Атап айтқанда, виртуалды шындық технологиялары пайдаланушыларды визуалды әлемге қолжетімді тәсілмен орналастырады және пайдаланушыларға меншікті технологияларды немесе қосымша технологияларды пайдалана отырып, қоршаған ортамен өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыда мақалада соңғы жылдары нарықта үлкен үлеске ие болған виртуалды шындық технологияларының сот процесінде қолдану қарқынын зерттеп, қарастырамыз.
Құқықтық жүйе айналамыздағы үнемі өзгеріп отыратын әлемге бейімделуде. Соңғы жылдардағы ең инновациялық жетістіктердің бірі-виртуалды шындықты (VR) сот процестерінде қолдану. Отандық сот ісін жүргізудің одан әрі генезисі цифрлық революциямен, IT-технологияларды белсенді енгізумен айқын және мәңгі байланысты болады. Бұл жаһандық тренд сот процесін айтарлықтай жеңілдетеді, оған қатысушылардың шығындарын азайтады, сыбайлас жемқорлық, формализация, әуре-сарсаңға түсу тәуекелдерін тоқтатады, сот төрелігінің қолжетімділігін бірнеше есе арттырады, барынша ашықтықты, ұтымдылықты, жайлылық пен демократияны іске асыруға ықпал етеді.
Бұл мақалада шетелдік қылмыстық сот төрелігі тәжірибесінде виртуалды шындықты қолдану мүмкіндіктері туралы қарастырылады. Тәуекелдерді бағалауға, түзету мен оңалтуға және қайта бірігуге ерекше назар аудара отырып, виртуалды шындықты қолдануға арналған криминологиялық әдебиеттер мен сабақтас пәндер бойынша әдебиеттерге шолу жасалды. Оқиғалардың дәлірек және жан-жақты көрінісін қамтамасыз ету қабілетінің арқасында виртуалды шындық (VR) адвокаттардың, судьялардың және алқабилердің дәлелдемелерді түсінуі мен түсіндіруінде қолданылады десек те болады.
Әдебиеттер көрсеткендей, виртуалды шындық қауіпсіз оқу ортасын қамтамасыз ете алады, әйтпесе тәуекелге ұшырайды, қоршаған ортаға негізделген виртуалды баламаларды жасайды, оларды нақты жағдайларда пайдалану мен нақты өмірде құру мүмкін емес орталарды жасай алады.
Бұл бірегей сипаттамалар виртуалды шындықты тәуекелдерді бағалау құралдарының, сондай-ақ түзету, оңалту және қайта біріктіру бағдарламаларының бар жиынтығын айтарлықтай кеңейтудің дамушы құралына айналдырады. Виртуалды шындықты қылмыстық сот төрелігі тәжірибесіне енгізбес бұрын, виртуалды шындық технологиясының артықшылықтары мен кемшіліктері туралы қарапайым түсінік алған жөн, бірақ виртуалды шындықты басқа салаларда қолданудың ұзақ және тиімді дәстүрлерін ескере отырып, қылмыстық сот төрелігі практикасындағы виртуалды шындықтың болашағы жарқын.
Кілт сөздер: виртуалды шындық (VR), сот жүйесі, қылмыстық сот өндірісі, қылмыстық іс жүргізу, цифрландыру, виртуалды тексеру, цифрланған оқиға орны, халықаралық тәжірибе.
DOI 10.56525/SIWN1614