Author: abat

Ф.А. Ахундов

Әзірбайжан Ғылым және Білім министрлігі Мұнай және газ институты, Әзірбайжан

nbsp;

Аңдатпа. Мақалада тиксотропты орталардың және оларды жүзеге асыратын құрылғылардың шекті ығысу кернеуін өлшеудің қолданыстағы әдістері талқыланады. Сонымен қатар, олардың негізінен төмен дәлдігінен тұратын көптеген кемшіліктері анықталды. Осыған байланысты мақалада бұрғылау сұйықтығының сығылу коэффициентін өлшеудің жаңа әдісі ұсынылған, ол сұйықтық көтеріле бастағанға дейін бұрғылау сұйықтығы толтырылған колба түріндегі ыдысқа штампты тұрақты жылдамдықпен біртіндеп төмен түсіруден тұрады. сақиналы кеңістікте. Сондай-ақ, тиксотропты сұйықтықтың (бұрғылау сұйықтығы) қозғалысы басталғанға дейін саңылаудағы цилиндрлік пуансонның қозғалысының басталуы, сұйықтықтың шығуының кешігу уақыты деп аталатын секундомермен (Т) жазылады. Әрі қарай берілген қарапайым формула арқылы бұрғылау сұйықтығының сығылу коэффициентінің мәні анықталады

Кілт сөздер: бурение нефтяных и газовых скважин, осложнения, буровой раствор, тиксотропная жидкость, коаксиальный зазор, предельное напряжение сдвига, цилиндрический пуансон, время запаздывания.

DOI

М. К. Каражанова

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Актау қ., Қазақстан.

М.М.Максотов

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Актау қ., Қазақстан

Д.Э.Раджабов

Әзірбайжан мемлекеттік мұнай және өнеркәсіп университеті

Баку қ., Әзірбайжан Республикасы

 

Аңдатпа. Бұл мақалада мұнай қоры өте қиын кен орындарында термиялық әдістерді қолданудың тиімділігі мен болашақ мүмкіндіктеріне салыстырмалы талдау берілген. Мұнай қоры қиын өндірілетін кен орындарында термиялық әдістерді қолдану мұнай өнеркәсібіндегі перспективалық зерттеу бағыты болып табылады. Мұнайдың жоғары тұтқырлығымен, тау жыныстарының өткізгіштігінің шектелуімен, қорлардың біркелкі таралуымен байланысты мұндай кен орындарында мұнай өндірудің қиындықтары тиімді технологиялық шешімдерді іздеуді ынталандырды.

Жұмыста ыстық су айдау, бу-гравитациялық дренаж және ұңғымаларды бумен циклді өңдеу сияқты термиялық әдістердің әртүрлі нұсқалары және ерекше технологиялық және геологиялық жағдайлары бар кен орындарында мұнай беруді күшейту жағдайында әрбір әдістің тиімділігі талқыланады. Жүргізілген салыстырмалы талдау әрбір әдістің оң және теріс жақтарын, олардың мұнайдың тұтқырлығына, тау жыныстарының өткізгіштігін жақсартуға және тұрақты мұнай ағынын қамтамасыз етуге әсерін қамтиды. Мұнай өндіру саласында заманауи және тиімді әдіс болып табылатын ұңғымаларды бу-циклдік өңдеумен көлденең ұңғыма технологиясының тиімділігін бағалауға басты назар аударылады. Бұл тәсіл әртүрлі кен орындары үшін оңтайландырылған мұнай өндіру процесін қамтамасыз ете отырып, көлденең ұңғымалар мен бу айналымының артықшылықтарын біріктіреді. Бу циклі бар көлденең ұңғыма технологиясы мұнай өндіруді дамытудағы маңызды қадам болып табылады, кен орнын игеруде тиімді әдістер мен экономикалық тиімділік береді. Оны пайдалану әсіресе күрделі және жету қиын нысандарда пайдалы болуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелері қорларды қалпына келтіру қиын кен орындарында термиялық әдістерді қолдану мүмкіндігі мен тиімділігіне қатысты ғылыми және практикалық нәтижелер береді.

Кілт сөздер: қиын алынатын қорлар, жоғары тұтқыр мұнай, жылулық әдістер, мұнай беру коэффициенті, ыстық су айдау, ұңғымаларды бумен циклді өңдеу.

DOI 

ҚОБЛАНОВ Ж.Т.

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ, Қазақстан

E–mail: zholaman.koblanov@yu.edu.kz

*КАРИМСАКОВА Б.А.

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ, Қазақстан

E–mail: baktygul.karimsakova@yu.edu.kz

 *Автор корреспондент: baktygul.karimsakova@yu.edu.kz

Аңдатпа. Мақалада Көне Римдегі алғашқы тарихи туындылардың пайда болуы, нағыз ғылыми тарихи шығармалардың республика дәуірінің соңғы жылдарында туа бастауы, Юлий Цезарьдың «Галлия соғысының естеліктері», «Азамат соғысының естеліктері» тарихи мемуарлық туындылары, бұл туындылардың жазылу мақсаттары, ғылыми құндылығы,  Тит Лукреций Карр, неотериктер қозғалысы,  Гай Валерий Катулл шығармашықтары маңызын пайымдауға арналған. Лукрецийдің «Бұйымдар қасиеті» поэмасы, поэмадағы Эпикур  философиясының мәні, ақынның сол дәуірдегі діни нанымға көзқарасы, өзіндік дүниетанымы кең түрде талданады. Мақалада дәуір шындығына сын көзбен қараған дарынды қаламгер ой-пікірлерінің идеялық бағытын, оны баяндаудағы қаламгер шеберлігін, өзіне тән ерекшеліктерін саралау арқылы сыни көзқарасты бағалауға талпыныс жасалады. Осы дәуірлерде Римдегі ішкі тартыстар мен ұрыстар ескі республикалық биліктің мүлдем қирауына, кейбір билеушілердің жеңіске жетуіне кең жол ашты.  Неотериктер өз еңбектерінде эллин әдебиетінің заңдарын, әсіресе сол дәуірдің ұлы ақыны Каллимах шығармашылығын үлгі ретінде пайдаланды. Сондықтан, олар да Каллимах сияқты дастан, трагедия тәрізді көлемді жанрлардан бас тартып, кіші көлемдегі туындыларды, яғни эпилийлер, эпиграммалар, элегияларды өнеге қылып, өздері де сол жанрларда шығармалар жазды. Мақалада сонымен қатар неотериктердің көрнекті өкілі болған Гай Валерий Катулл шығармаларының өзінен кейінгі әдебиетке тигізген әсері де пайымдалған.

Кілт сөздер: тарихи туындылар, материалистік философия, поэма, неотериктер, юмор, лирикалық өлең.

DOI

СМАГУЛОВА К.Х

К. Сағадиев атындағы Халықаралық

бизнес университеті

Алматы қ.,Қазақстан

E-mail: smagulova_72@mail.ru

                Андатпа. Мақалада білім мазмұнының нәтижесін қалыптастырудың ғылыми-әдіснамалық негізі зерттеу еңбектерін талдау арқылы қарастырылып, бастауыш мектепте оқушылардың жас ерекшелігіне сай рефлексивтік дағдысы арқылы критериалды бағалауды жүргізуде үлес қосқан ғалым-педагогтардың еңбектері, зерттеу жұмыстары зерделеніп, тұжырымдар жасалды, құрылымдық-мазмұндық моделі айқындалды.

Сонымен қатар, бастауыш мектептегі жаңартылған білім беру бағдарламасы біз қарастырып отырған оқушылардың оқу әрекеті арқылы қалыптасатын оқу нәтижелерінің бірі ретінде рефлексияны қалыптастырып, дамытуды алға шығарады. Демек, баланы өз әрекеті жайлы ойлана алуға, оған өзіндік баға беруге үйрету ерте қолға алынуы жаңа стандартта айқын көрініс тапқан.

Кілт сөздер: рефлексия, кері байланыс, оқушы, функциональдық сауаттылық, бағалау.

DOI 

Қобланов Ж.Т.

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау, Қазақстан

Е–mail: zholaman.koblanov@yu.edu.kz

Каримсакова Б.А.

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау, Қазақстан

    Е–mail: baktigul.karimsakova@yu.edu.kz

nbsp;

Аңдатпа.  Соңғы жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістер білім мен оқуға жаңашылдық пен жаңа қызығушылық әкелді. Осыған байланысты білім беру жүйесі өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің технологияларын жаңартуға бағытталған көптеген мәселелерді шешуде. Еліміздің саяси-әлеуметтік, мәдени-экономикалық өркениетті елдер қатарына жатқызылуы жас ұрпақтың ана тілінде таза сөйлеп, өз ойын еркін жеткізе білуімен тығыз байланысты. Сөздің сырын, мағынасын, қазақ халқының рухани мәдениетін тану тіл біліміндегі сөздік құрамын тереңдетіп зерттеуге тікелей қатысты мәселе. Қазақ тілінің сөздік қорын меңгеру, болашақ ұрпақтың сөздік қорын өмірде тиімді пайдалануы орта мектепте лексика курсын оқытуда шешілетін міндеттер. Қазақ тілінің лексикалық жүйесі – қазақ халқының интеллектуалдық, мәдени, рухани болмысын, мемлекеттілігін, болмысын танытатын ерекше тілдік құбылыс. Студенттер қазақ лексикологиясын оқу арқылы ана тілінің терең қабаттарында сақталған тарихи жәдігерлерді көрсетуге, қазақ халқының даму жолын көрсетуге көптеген мүмкіндіктерге ие. Осыған орай оқушыларға сөз мағынасының әр түрлі реңктерін үйрету, ой-өрісін дамыту, білімдерін кеңейту, тіл байлығын жетілдіру деңгейлік тапсырмалармен тығыз байланысты. Деңгейлік тапсырмаларды орындау кезінде оқушы қарапайымнан күрделіге, қарапайымнан күрделіге қарай ретімен орындайды. Деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту оқушылардың қазақ тілінің сөздік қорынан алған білімдерін тереңдету үшін қолданылады.

Кілт сөздер: лексика, қазақ тілінің сөздік құрамы, деңгейлік тапсырмалар, әдіс-тәсілдер, әдіс, тәсіл, терминдер, үйлестіру (синтез), талдау (анализ), аудару, көрнекілік, баяндау әдісі, түсіндіру әдісі, ойландыру әдісі, жалқылау, жалпылау әдістері, әңгімелесу әдісі; еліктеу әдісі, жаттықтыру әдісі, ана тілінің материалын пайдалану әдісі, көрнекілік әдісі, техникалық құралдарды пайдалану әдісі, экскурсия әдісі.

DOI 

ТӨРТКҮЛБАЕВА Т.Ә.

Әжінияз атындағы Нөкіс мемлекеттік педагогикалық институтының доценті

Нөкіс қ., Қарақалпақстан

E-mail:  ttabdigaziqizi@mail.ru

nbsp;

Андатпа. Асқар Тоқмағамбетов – қазақ әдебиетіндегі, әсіресе сатира саласының майталман өкілі, жемісті еңбек еткен, тәжірибелі авторы болды. Қаламгердің бұл салада еңбектене бастаған жас ақындарға, фельетоншыларға тигізген әсері мол. Кейін халық арасына есімдері кең тараған, белгілі сатирашы Шона Смаханұлы , Оспанхан Әубәкіров, Мыңбай Рәшев сияқты көп ақындарымыз Асқар Тоқмағамбетовтан көп өнеге, үлгі алды.

Асқар Тоқмағамбетовтың сатирасы қазақ әдебиеті тарихында айтарлықтай тәрбиелік қызмет атқарған болатын. Өз дәуірінде Асқардың сатиралық туындылары халықтың  кең ықыласына бөленген, қолдау тауып отырған. Отанымыздың ауылдары мен қалаларында Асқардың фельетондары, сықақ өлеңдері мен памфлеттері жұртшылыққа кең таралып, ауыздан-ауызға көшіп жүрген, сахналарда орындалып, күйтабақтарға жазылған.

Асқар Тоқмағамбетов қазақ әдебиетіне, оның ішінде сатира жанрының қажет екендігін айтып, сын мен сықақ жанрына өте жоғары талап қойған болса, өзі де  бірнеше жыл бойы осы міндетке адал болды, сол жолда бүкіл ақыл-ойын, парасат-қабілетін тежеп қалмай тебірене қалам тербеді. Жаңаша өмір орнатуда етектен тартып, балақтан басар, заманагөй мораль, этика, тұрмыс-салт мәселелеріне қарама-қайшы келетін нәрсенің барлығын аяусыз, пышақтың жүзіндей өткір тілмен әшкереледі. Мақалада Асқар Тоқмағамбетов сатирасы жүйeлі, жан-жақты талданып, пaйымдaлады.

Кілт сөздер: поэзия, сатира, дәстүр, жаңашылдық, әдебиет, юмор, сарказм, күлкі, диалог, сахна.

DOI 

Л.Т. ДЖУМАЛИЕВА

С. Сейфуллин атындағы Казақ агротехникалық зерттеу университеті

Астана қ, Қазақстан

 

 Аңдатпа. Бұл мақалада Алашорда ұйымының алдына қойған киелі арманын нақты шындыққа айналдыру жөніндегі ұлттық ұлы миссияның көшбасшылары бола білгені туралы баяндалған. XX ғасырдың басындағы қалыптасқан қазақ зиялыларының мемлекетті басқару ісіне араласуы, саяси белсенділігінің шарықтау шегіне жеткендігі көрсетілген. Қазақ зиялыларының саяси қызметінде ұлттық құндылықтарды қорғау басты мақсат болғанын, олар xалқына деген тәуелсіздік және отаршылдық құлдықтан азат ету жолындағы күресінде көмегін аямағанын, халықтың жеке өз бостандығына деген құқығы, бүкіл адамзат мәдениетінің жетістіктері мен табыстарына еркін қол жеткізуі сияқты жалпы адамзаттық қазыналар үшін күрескені қарастырылған.

Кілт сөздер:қазақ зиялылары, Алашорда, қоғам, интеллигенция, идея.

DOI 

Мамбетова Алтын Ибрагимовна

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ., Қазақстан

Косымбаева Шынар Исабековна

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ., Қазақстан

Әбидин Әбубәкір Надирхожаұлы

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ., Қазақстан

nbsp;

Аннотация. Бұл мақала аймақтық дамуды басқарудың тиімділігін бағалау моделін қалыптастыру мәселелеріне арналған. Басқарудың тиімділігі мен нәтижелілігін бағалау моделі келтірілген, ол мемлекеттік басқару және бақылау органдарының қызметін жетілдіруді қамтамасыз етуге және соның салдарынан қоғамның аймақтық және мемлекеттік деңгейлерде басқарудың нәтижелілігіне деген сұраныстарын барынша қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында республикалық нысаналы бағдарламаларды іске асыруға жұмсалатын шығындар шамасын және олардың нәтижелілік көрсеткіштерін өзара байланыстырудың негізгі коэффициенттері анықталды.

            Кілт сөздер: аймақтық саясат, модель, басқару, мемлекеттік бағдарлама, басқару шешімдері.

DOI

Н. Буркитбаев

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы, Астана қ., Қазақстан

e-mail: Burkitbaev@mail.ru

 

Аңдатпа. Осы мақаланың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасының электр энергетикасы секторының қазіргі жай-күйін зерделеу, сондай-ақ электр энергетикасы секторының дамуының жалпы әлемдік үрдістерін ескере отырып, елдің дамуының кейбір перспективалық бағыттарын айқындау болып табылады. Зерттеу әдістері ретінде кабинеттік зерттеу, тенденцияларды талдау және әдебиеттерге шолу қолданылды. Жүргізілген зерттеу көптеген факторлар жаһандық энергетикалық сектордың жылдам өзгеруіне, сондай-ақ энергияны өндіру мен тұтыну тәсілдеріне (соның ішінде климаттың өзгеруіне, жаңа энергия көздерін дамытуға, инновациялық технологияларды қолдануға) айтарлықтай әсер етті деген қорытындыға келді. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Электр энергетикасы секторы көптеген ішкі факторларға (инфрақұрылымды жаңғырту қажеттілігін қоса алғанда), сондай-ақ ұзақ мерзімді жоспарлауды және жаңа инвестициялар тарту үшін жағдай жасауды талап ететін әлемдік нарықтардағы өзгерістерге тап болып отыр. өсу стратегиясын әзірлеу кезінде жаһандық энергетикалық ортаны, соның ішінде әлемдік өндіріс пен энергияға сұраныстың динамикасы мен ұйымдастырылуындағы кейбір өзгерістерді, жаңартылатын энергия көздерін дамытуды және «ақылды» желілерді енгізуді ескеру қажет.

Кілттік сөздер: Электр энергетикасы секторы, отын-энергетика кешені, баламалы көздер, жаңартылатын энергия көздері, JEL: жіктемесінің энергетикалық инфрақұрылымы: Q20, Q42.

DOI

Е.Н. Омаров

Президент жанындағы Мемлекеттік қызмет академиясы, Астана қ., Қазақстан

e-mail: Nurlanuliezhok@mail.ru

 

     Аңдатпа. Кәсіпорындарда денсаулыққа, қауіпсіздікке және қоршаған ортаға (HSE) байланысты қауіптер бар. Бұл қауіптер адамдар мен қоршаған ортаға зиянды болуы мүмкін. HSE сарапшылары қауіпсіздікті арттыруға көмектеседі, әсіресе мұнай-газ саласында, барлау, бұрғылау, өндіру және т.б. сияқты әрекеттер кезінде қауіптер бар. Жалпыға бірдей қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін бізге үш маңызды нәрсе қажет: осы газдарды дұрыс өңдеу, мұқият жоспарлау және қызметкерлерді дұрыс оқытуды қамтамасыз ету. Мұнай және газ саласының қызметкерлері өкпе, тері және басқа мүшелерде проблемалар тудыруы мүмкін химиялық заттардың әсерінен де ауыруы мүмкін. Жұмыстағы шу есту қабілетінің жоғалуына әкелуі мүмкін. Ауыр жарақат алу және өлім қаупі бар, әсіресе тәжірибесіз жұмысшылар мен нашар бақыланатын жұмысшылар үшін. Заттарды қауіпсіз ету үшін біз осы тәуекелдерді тауып, түсініп, оларды қалай басқаруға және басқаруға болатынын анықтауымыз керек. Бұл зерттеу маңызды, өйткені ол бізге осы тәуекелдерді жақсырақ басқаруды үйренуге көмектеседі. Ол жұмыс орындарын жұмысшылар мен қоршаған орта үшін қауіпсіз ету үшін мәселелер мен шешімдерді қарастырады. Сайып келгенде, мұнай-газ саласындағы еңбекті қорғау және өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы тәуекелдерді басқару қауіпсіз және тұрақты энергетика үшін өте маңызды. Мұқият бағалау, жоспарлау және оқыту арқылы кәсіпорындар тәуекелдерді азайтып, жазатайым оқиғалардың алдын алады. Бұл зерттеу бізге осы тәуекелдерді қауіпсіз басқару үшін қажетті қиындықтар мен қадамдарды көрсетеді, бұл өнеркәсіптік қауіпсіздік ережелерін сақтаудың маңыздылығын көрсетеді. Мақалада жұмысшылардың қауіпсіздігі мен денсаулығын бірінші орынға қою арқылы сала қауіпсіз және жауапты болашаққа қарай жылжи алатынын атап көрсетеді.

     Кілттік сөздер: Еңбекті қорғау және қоршаған орта (CSE), тәуекелдерді басқару, күкіртті сутегі, бұрғылау, қауіпсіздік мониторингі.

DOI