Category: Том 47/2

Патров Фёдор Владимирович

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті,

Ақтау қ, Қазақстан

Аңдатпа. Бейімделу тұжырымдамасын пайдалану кеме дизельдерін басқару стратегияларын таңдау және әзірлеу кезінде негізгі аспект болып табылады. Бейімделу мақсаттарға жетуге ғана емес, сонымен қатар өзгермелі жағдайларда икемділікке де назар аударады. Шешімдер белгілі бір жағдайлар, нақты уақыт және шешім қабылдаушы тұлға үшін ғана оңтайлы.

Джордж Габор ұсынған түпкілікті емес шешімдер принципі [1] болашақ таңдау еркіндігіне және жағымсыз салдардың орнын толтыруға кепілдік беру үшін әр кезеңде шешімдерді түзетуге дайын болу қажеттілігін көрсетеді.

Бейімделу тұжырымдамасын тиімді қолдану басқару шешімдерін қабылдау процесінде модельдеуді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Дегенмен, модельдеуді практикалық қолдану мұқият талдау мен шешімдерді қажет ететін бірқатар мәселелерге тап болады.

Кілт сөздер: бейімделу тұжырымдамасы; басқару моделі; модельдеу әдістері; кеме дизелі; автоматты басқару теориясы; параметрлер векторы; пайдалану шарттары; Байқау; сәйкестендіру; бейімделу.

DOI 10.56525/YCQZ6063

* К.А.  ДЖУМАШЕВА

Ф.К. НУРБАЕВА

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар

және инжиниринг университеті

Ақтау қ., Қазақстан

E-mail: kamshat.jumasheva@yu.edu.kz

E-mail: farida.nurbayeva@yu.edu.kz

И.В.  ВОЛКОВА

Каспий теңіз және

өзен көлігі институты. ген.- адм.

Ф. м. Апраксина - #8220;ВГУВТ#8221;

ФГБОУ филиалы#8221;

Астрахань қ. Ресей Федерациясы

E-mail: gridasova@mail.ru

*Корреспондент авторы: kamshat.jumasheva@yu.edu.kz

 

Аңдатпа. Қазіргі жағдайда ағынды суларды органикалық және бейорганикалық антропогендік токсиканттардан (мұнай өнімдері, пестицидтер, беттік белсенді заттар, ауыр металдар, химиялық қаруды детоксикациялау өнімдері) тазартудың ең үнемді биологиялық әдісінің кең таралуы жаңа экологиялық проблеманың пайда болуына әкелді – ауыр металдардан (мыс, қорғасын, хром, мышьяк,мышьяк) артық лайлар мен жауын-шашынды залалсыздандыру әдістерін іздеу қажеттілігі. сынап, мырыш және т.б.), олардың жоғары концентрациясы ауыл шаруашылығында тұнба қолдануға мүмкіндік бермейді. Қалалық ағынды сулар мен ағынды сулардың тұнбасының мөлшері үнемі өсіп келеді, сонымен бірге оларды ұтымды, үнемді және экологиялық таза кәдеге жаратумен байланысты проблемалар күшейе түседі. Оларды сақтау (сақтау) үшін айтарлықтай аумақтар бар, ал экологиялық қауіпсіз қайта өңдеу және сақтау айтарлықтай материалдық-техникалық ресурстарды тартуды талап етеді.

Мақалада ағынды сулардың тұнбасын дезинфекциялау әдістері мен технологияларын талдау ұсынылған. Ағынды сулардың тұнбасының сусыздандырудың сапалы жаңа әдістері ұсынылады және қазірдің өзінде қолданылып жүрген әдістер жетілдірілуде. Ағынды суларды тазарту процесінде пайда болатын жауын-шашын (құм тұзақтарынан алынған құм, бастапқы тұндырғыштардың тұнбасы, артық белсенді тұнба және т. б.) оларды экологиялық қауіпсіз кәдеге жарату немесе орналастыру (сақтау және /немесе көму) мүмкіндігін қамтамасыз ететін сусыздандыру, тұрақтандыру, иісті азайту, дезинфекциялау, физика-механикалық қасиеттерін жақсарту мақсатында өңделуі тиіс. қоршаған ортаға.

Кілт сөздер: ағынды сулардың тұнбасы, қалдықтарды орналастыру, хлорлау, ультракүлгін сәулемен дезинфекциялау, электролиз.

DOI 10.56525/LFGZ5287

Г.М. ЭФЕНДИЕВ
Әзірбайжан Ұлттық Ғылым академиясының Геология институты,
Баку қ., Әзербайджан
E-mail: galib_2000@yahoo.com
*Л.К. НҰРШАХАНОВА
Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті,
Ақтау қ., Қазақстан
E-mail: lazzat.nurshakhanova@yu.edu.kz
С.Т. ЗӘКЕНОВ
Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті,
Ақтау қ., Қазақстан
E-mail: senbek.z@mail.ru
А.С. ЗӘКЕНОВА
Қ. И. Сәтбаев атындағыҚазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті
Алматы қ, Қазахстан
E-mail:amina_zakenova@mail.ru
*Автор-корреспондент: lazzat.nurshakhanova@yu.edu.kz

Андатпа. Қазіргі уақытта Батыс Қазақстанның бірқатар ірі мұнай кен орындары дамудың соңғы және соңғы сатысында тұр, бұл төмен дебитті ұңғымалар санының объективті өсу тенденциясымен сипатталады.
1961 жылы ашылған Жетібай кен орнын игеру және өндіру қиын және тұтқырлығы жоғары мұнайлары бар төмен коллекторлық қасиеттерімен сипатталады.
Кен орны оны игеру және пайдалану барысында өнімді кен орындарына әсер етудің дәстүрлі емес тәсілдерін қолдану арқылы жүзеге асырылады және негізгі пайдаланылатын көкжиектердің игерудің кеш және соңғы кезеңдеріне өтуіне байланысты бірқатар факторлармен күрделенеді, мысалы - парафин, шайыр, асфальтендердің тұндырылуы, мұнайдың жоғары сулануы, өнімнің ағыны мен қабылдаудың келісуінің қиындығы, ағынды қарқындату жөніндегі іс-шараларды жүргізу қажеттілігі, терең сорғы жабдықтарының техника-технологиялық режимін тиімді оңтайландыру мәселелері өзекті болып табылады.
Бұл жағдайда ұңғы қорының ұлғаюына және осы объектілерді пайдалану тиімділігін арттыру, рентабельділік және пайдаланудың өнімді құрамдас бөлігінің тиімділігін қамтамасыз ету, өнімділікті арттыру және төмен дебитті ұңғымалардың жұмыс режимдерін оңтайландыру мәселелеріне негіз болатын факторларды талдау елеулі назар аударуға лайық және ғылыми және практикалық қызығушылық тудырады.
Мақалада өнімділігі төмен, аз дебитті ұңғымалардың қорын геологиялық-кәсіптік талдауы, төмен дәрежеліліктің негізгі себептерін анықтау үшін жүргізілді. Ұңғымаларды пайдалану тарихын талдау ұңғымалардың аз дебитті қорының қалыптасуына әсер ететін негізгі факторлар мен себептерді негіздеуге және анықтауға мүмкіндік берді.
Кілт сөздер: кен орын, мұнай, мұнайбергіштік, талдау, ұңғымалар, сулану, дебиті төмен қор, пайдалану, мұнай өндіру.

DOI 10.56525/DBVW6960

Н.Р. ЕСЕНЖАНОВА

Ш. Есенов атындағы

Каспий технологиялар және

инжиниринг университеті

Ақтау қ., Қазақстан

E-mail: nursaule.yesenzhanova@yu.edu.kz

Аңдатпа. Көмірқышқыл газын органикалық синтез қолдану қазіргі «жасыл химияның» маңызды нысаны болып табылады. Көмірқышқыл газын химиялық синтезде пайдалану парниктік әсермен күресуде де үлкен маңызға ие (парниктік газдардағы көмірқышқыл газының мөлшері 50%-дан астам).

Көмірқышқыл газының молекуласы төмен реактивтілікке ие, сондықтан оған қатысатын реакциялардың басым көпшілігі белгілі бір жағдайларда ғана жүреді: катализаторларды қолдану және қатал процесс жағдайында. Сонымен қатар көмірқышқыл газының кейбір оңай қол жетімді қарапайым туындылары жеткілікті белсенді қосылыстар болып табылады. Атап айтқанда, алкил көмірқышқылдарының сілтілі тұздары негізіндегі синтездер қызығушылық тудырады. Соңғылары көмірқышқыл газының сілтілі металдардың алкоголаттарымен әрекеттесуі арқылы оңай синтезделеді.

Фенолдарды карбоксилдеу өнімдері – гидроксибензой қышқылдары және олардың туындылары пестицидтер, дәрілік препараттар, фотостабилизаторлар, бояғыштар және полмимерлі материалдар өндірісінде кең қолданысқа ие. Гидроксибензой  қышқылдарын және олардың туындыларын алудың негізгі өндірістік әдісі (Кольбе-Шмидт реакциясы) сілтілік металдардың феноляттарын көміртек диоксидінің қысымында карбоксилдеу болып табылады. Бұл әдіс айтарлықтай кемшіліктерге ие: ең бастысы технологиялық жағынан қиын (суды вакуумда айдау) және өте гигроскопиялық қасиетке ие сілтілік металдардың феноляттарын алдын ала синтездеп алу қажеттілігі және құрғақ сілтілік металдардың  феноляттарының жоғары гигроскопиялылығы. Микротолқынды сәулелендіру жағдайындағы химиялық синтез қазіргі уақытта органикалық синтездің қарқынды дамып келе жатқан әдістерінің бірі. Микротолқынды сәулелендіруді химиялық синтезде қолдану оның сұйық және қатты үлгілерді көлемдік қыздырып, химиялық реакцияны ондаған және жүздеген есе тез жүргізу қабілетіне байланысты. МТ-сәулелендіруді химияда қолдандың кең мүмкіндіктері МТ-әсерін қолданбалы тұрғыда пайдалануға үлк󠀁ен қыз󠀁ығушылық туд󠀁ырды. Бұл жұм󠀁ыста алғ󠀁аш рет МТ-сәу󠀁лелендіру жағ󠀁дайында фен󠀁ол жән󠀁е оны󠀁ң туы󠀁ндыларын эти󠀁лкөмірқышқылының нат󠀁рий тұз󠀁ымен кар󠀁боксилдеу мүм󠀁кіндігі көр󠀁сетілген. Про󠀁цесті жүр󠀁гізудің опт󠀁ималды жағ󠀁дайлары таб󠀁ылды. Фен󠀁ильді сақ󠀁инадағы оры󠀁нбасушылардың орн󠀁аласуы мен таб󠀁иғатының мақ󠀁сатты өні󠀁м шығ󠀁ымына әсе󠀁рінің сал󠀁ыстырмалы акт󠀁ивтілігін аны󠀁қтау мақ󠀁сатында мик󠀁ротолқынды сәу󠀁лелендіру жағ󠀁дайында фен󠀁олдың мет󠀁ил жән󠀁е гал󠀁иод туы󠀁ндыларын нат󠀁рийэтилкарбонатпен кар󠀁боксилдеу реа󠀁кциялары  жүр󠀁гізілді.

Кілт сөздер: фенол, крезол󠀁,хлорфенол, бромфенол, фторфенол,󠀁 натрийэтилкарбонат, карбоксилдеу, микротолқынды сәулелендіру, гидроксибензой қышқылы, көміртек диоксиді, салицил қышқылы.

DOI 10.56525/KQZR1262

А.Б . ТАУМОВА

 *А.А. ЕСЕНГУЛОВА

Марат Оспанов атындағы

 Батыс Қазақстан мемлекеттік

 медицина университеті,

Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: arzhan-91@mail.ru

yessengulova02@gmail.com

*Корреспондент авторы: yessengulova02@gmail.com  

 

Аңдатпа. Көкөністердегі ауыр металдардың концентрациясы адам денсаулығы үшін маңызды көрсеткіш болып табылады. Ауыр металдардың шекті мөлшерден асып кетуі денсаулыққа зиян тигізуі мүмкін. Көкөністерде ауыр металдардың концентрациясын анықтау азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және қоршаған ортаны қорғау үшін өте маңызды.

Мақалада өнеркәсіптік кәсіпорындардың әсер ету аймағында өсірілген өсімдік шаруашылығы өнімдерінің экологиялық жағдайына баға берілген. Көкөніс дақылдарындағы ауыр металдардың концентрациясын талдау нәтижесінде ауыр металдардың шекті рұқсат етілген концентрациядан асып түсетіні анықталды. Талдау атомдық абсорбциялық спектрометрдің көмегімен жүргізілді.

Атомдық-абсорбциялық спектрометрия (ААС) – ауыр металдардың концентрациясын анықтауда кеңінен қолданылатын әдіс. Бұл әдіс элементтердің белгілі бір толқын ұзындығындағы жарықты сіңіру қабілетіне негізделген. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия әдісімен көкөністердегі ауыр металдардың концентрациясын анықтау бірнеше қадамнан тұрады. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия әдісі арқылы алынған деректер арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету көмегімен талданады. Нәтижелер үлгідегі ауыр металдардың (мысалы, қорғасын, кадмий, мыс, мырыш және т.б.) концентрациясын анықтауға мүмкіндік береді. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия әдісі көкөністердегі ауыр металдардың концентрациясын анықтауда өте тиімді құрал болып табылады. Оның сезімталдығы, жылдамдығы және дәлдігі оны аналитикалық химияда кеңінен қолдануға мүмкіндік береді.

Көкөністердегі ауыр металдардың концентрациясын анықтау азық-түлік қауіпсіздігі мен адам денсаулығын қорғау үшін маңызды. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия және басқа да заманауи әдістер бұл міндетті дәл және сенімді орындауға мүмкіндік береді. Шекті рұқсат етілген концентрацияларды сақтау арқылы азық-түліктің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге болады. Көкөністердегі ауыр металдардың концентрациясын анықтау - азық-түлік қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау, болашақ ұрпақтың экологиялық таза өнімдерді қолдануын қамтамасыз етеді. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия сияқты заманауи аналитикалық әдістер ауыр металдардың концентрациясын дәл анықтауға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде денсаулық пен экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге көмектеседі. Ауыр металдардың концентрациясын төмендету шараларын қолдану арқылы ластанудың алдын алып, азық-түліктің сапасын жақсартуға болады.

Кілт сөздер: микроэлементтер; өнеркәсіптік кәсіпорындар; атомдық-абсорбциялық спектрометр; ауыр металдар; хром; топырақ; көкөністер; қызылша; сәбіз; картоп.

DOI 10.56525/WKMK6893

*Н.К. АРАШОВА

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және

инжиниринг университеті

E-mail: nabat.arashova@yu.edu.kz

А.Ә. Тугелбай

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және

инжиниринг университеті

E-mail: aibek.tugelbay@yu.edu.kz

*Коресспондент авторы: nabat.arashova@yu.edu.kz

 

Аңдатпа. Философияда еркіндік философиясы ең өзекті, ең қызықты мәселелердің бірі. Уақыт өткен сайын еркіндік мәселесінің өзектілігі одан сайын арта түсті және жаңа қырлардан қарастырыла бастады.

Философия тарихына көз жүгіртсек, ондағы еркіндік проблемасы сан қырлы, өйткені адам бір мезгілде еркін әрі еркін емес, бір мезгілде биологиялық түр көрінісі болғанымен, екінші жағынан әлеуметтік-құқықтық қатынастармен шектеледі. Сол себепті де еркіндік термині анықтамалар мен өзгеріске түсіп отырды. Бұл анықтамалардың айтарлықтай санына қарамастан тарих, еркіндік туралы бірыңғай түсінік қалыптаспады. Өйткені еркіндік нақты және салыстырмалы ұғым. Батыс пен шығыс дүниетанымының ұғымындағы еркіндіктің айырмашылығы, дәрежесі де әртүрлі. Батыстық көзқараста еркіндік құбылысы адамның жеке таңдауы, еркі категориясымен байланыстырылса, шығыстық көзқараста бұл феномен мемлекеттің, елдің, халықтың азаттығымен айқындалып келді. Ал біздің дәуір  контексінде еркіндік ұғымы адамның рухани және материалдық, заңдық тұрғыда еркін болуына апаратын құзыреттілігі мен білімділігі деген ойдамыз.

Кілт сөздер: Философия, еркіндік, еркіндік идеясы, адам, бостандық, болмыс, ерік, білім, құзыреттілік

DOI 10.56525/DORW5542

Б.Б. БАЙШОВ

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

Ақтөбе қ., Қазақстан

E-mail: dil_123@mail.ru

Аңдатпа. Бүгінде Қазақстан медиакеңістігінің стейкхолдерлері өнер мен мәдениет мәселесін өте тар мағынасында қабылдап келеді. «Өнер иелері», «өнерлі» тіркестері ән-би, күйге тиісті пайдаланылады. Бұл түбірімен қате. Өнер мен мәдениет ұғымдары бірін-бірі алмастырмайды. Яғни, «мәдениет» пен «өнер» терминдерінің аясы, өрісі екі түрлі. Себебі өнер өзінің тармақтарымен мәдениетке енеді. Біз мақаламызда өнерге жаңашылдық беру арқылы қазақ мәдениетін байыту, алға жылжыту, насихаттау керегін айтып өттік. Ән мен би арқылы емес, білім мен еңбек арқылы өнерге тың жол ашып, еліміздің рухани, экономикалық дамуына ықпал етуін түсіндірдік. Алайда өнер мен мәдениетте ұлттық дәстүрді жаңғырту мәселесі біз ойлағандай жеңіл емес. Жаһандану кезінде мәдени шекаралардың азаюы жаңашылдықты жау көреді. Не істемек керек? Өркениетке өзіндік өнермен ұмтылған дұрыс па әлде консервативті көзқараспен елдің тек тарихи өнерлерін өзгеріссіз жетелеген дұрыс па?!

Әр мемлекеттің рухани және адамгершілік тірегі бар екені айқын. Заманауи Қазақстанның қазіргі сипатын қалыптастыратын жаңа буын өз тірегін ХІХ-ХХ ғасырдағы философия, білім-ғылым өнерін ұлан-ғайыр далаға «даму мотивациясы» ретінде таратқан Абай, Шәкәрім, Ыбырай Алтынсарин, Ахмет Байтұрсынұлы сияқты қазақ халқының білімді ұлдары ұсынған «білімді адам – озық ойлы адам» идеясын алып отыр.

Дәстүрдің аты - дәстүр. Онымен келісеміз. Дегенмен бүгінгі медиакеңістікте көрініс беретін теріс тенденциялар, мәселен, еңбек етпей, тер төкпей мол ақша табу, мәнсіз дәстүрлер және тағы да басқа идеялар қазақ қоғамында орнығып бара жатыр. Бұл теріс тенденциялар күннен күнге күш алуда, Себебі көп. Алайда біз тек дәстүр деп, өнердің тынысын ашпай, тапжылмай бір жолда тұрып алсақ, қыңырлықтан басқа ұтарымыз жоқ. Тіпті Азияның шығысында ірі экономикалық секірісті басынан кешірген мемлекеттерде өнерде дәстүр емес, жаңашылдыққа өріс бергенін біліп, нәтижесін көріп тұрсақ та үйреншікті өмір ағысынан өзгеру жолына түсуге ұмтылысымыз әлі де нашар. Бұл үшін алдымен бізге өнерді, оның қоғам тарихындағы орны, дамуға ықпалы туралы біліп алуымыз тиіс.

Яғни, дәстүр мен жаңашылдықтың ара-жігі адамға пайда әкелуінде. Өнерге жаңаша көзқарас дегеніміздің мәнісі осында. Мақалада осы мәселеге шолу жасалады.

Кілт сөздер. Дәстүр, жаңашылдық, өнер, дүниетаным, мәдениет, стейкхолдер, ақпарат.

DOI 10.56525/IDNI2830

С.Т. СПАТАЕВА

Ш. Есенов атындағы

Каспий технологиялар

және инжиниринг университеті

Ақтау қ., Қазақстан

E-mail: saltanat.spatayeva@yu.edu.kz

Аңдатпа.  Қазақстан мен Орталық Азияда дүниеге келген шежірелік сипаттағы жазба мұралардың ономастикалық бірліктерінде сақталып қалған көне тарихи ақпараттарды, тілдік бірліктерді анықтап, олардың қазіргі қазақ тіліндегі нұсқалары зерттелді. Жазбалардағы ономастикалық бірліктерді лексика-семантикалық, лексика-грамматикалық және олардың шығу тарихы, көне түркі жазбаларымен байланысын сөз ете отырып, қазақ тілінің түркі тілдері арасындағы орнын анықтап, өзімізге қатыстысын жинақтап алу бүгінгі күн талабы. Сондай-ақ, ономастикалық бірліктердің сол кезеңге тән грамматикалық заңдылықтарға сәйкес, яғни түбір сөзден жасалуы мен грамматикалық категориялар арқылы жасалуына назар салынды.

      Кілт сөздер: Ономастика, антропоним, этноним, топоним, лексика, семантика, түркі есімдері, қазақ есімдері, шежіре т.б.

Кіріспе. Күллі түркі жұртының қара шаңырағы, Тұран даласының толқымалы талай тарихын басынан өткерген Қазақ даласы бүгінде жоғын түгендеп, барын жүйелеп жатқан жайы бар.

DOI 10.56525/CSRH9667

Б.А. КОШИМОВА

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Қазақстан, Ақтау

E-mail: bibatpa.koshimova@yu.edu.kz

Ш.О. МЕНДАЛИЕВА

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Қазақстан, Ақтау

E-mailshynar.mendaliyeva@yu.edu.kz

А.Б. ШАРИПОВА

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Қазақстан, Ақтау

E-mail: aigerim1.sharipova@yu.edu.kz

^* А.М. ДЖАНИСЕНОВА

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Қазақстан, Ақтау

E-mail: aliya.janissenova@yu.edu.kz

*Корреспондент авторы: aliya.janissenova@yu.edu.kz

Аңдатпа. Бұл зерттеудің идеясы кадрларды даярлаудың халықаралық тәжірибесін зерделеу және озыңқы кадрлық қамтамасыз етуді айқындау үшін өңірлік стандарттарды әзірлеу, еңбек нарығын форсайт-болжау әдісін пайдалана отырып, мамандарды озыңқы даярлаудың теориялық-әдіснамалық және ғылыми-әдістемелік негіздерін, жаңа кәсіптерге қажеттіліктерді картаға түсіруді, білім беру бағдарламаларын әзірлеуді, кәсіптік стандарттарды өзектендіру жөнінде ұсыныстар әзірлеуді, оның ішінде еңбек нарығын озық кадрлық қамтамасыз етудің өңірлік стандарттарын енгізуді ұйымдастырушылық-әдістемелік сүйемелдеуді қамтамасыз етуді қамтиды.

Адами капиталды басқарудың тиімділігін арттыру құралдарының бірі болашақта талап етілетін құзыреттерді перспективалық болжау (ағылш. Skills Anticipation) және және олардың ел, аймақ, сала деңгейіндегі озық дайындығын жоспарлау болып табылады. Дамыған елдер соңғы жылдары бұл бағытта, әсіресе еңбек нарығында сұранысқа ие және перспективалы біліктіліктер мен кәсіптерді анықтау жүйесін құру және елеулі эмпирикалық базаны жинақтау бөлігінде алға жылжыды [1].

Бұл ретте шет елдердің кадрларды озық даярлау жүйесін қалыптастыру саласында да, сондай-ақ отандық практикаға енгізілуі мүмкін нақты жаңартылатын (өзгеретін) кәсіптер бойынша тәжірибесін зерделеу өзекті болып көрінеді.

Кілт сөздер: форсайт, rapid foresight, болжамдар, жаңа кәсіптер атласының аймақтық стандарты, зерттеу объектілерінің құзыреті.

DOI 10.56525/AHZQ8387

М.Ж. Жумабаев, А.Б. Шыракбаев

Шерхан Мұртаза атындағы  Тараз инновациялық институты

Тараз, Қазақстан

Аңдатпа. Соңғы ұзындықтағы серпімді толтырғышпен ауыр ( -толтырғыштың меншікті салмағы) ортотропты цилиндр қарастырылады. Толтырғыш қуыс цилиндр немесе конус түрінде болады. Сыртқы бетінде агрегат қабықпен тығыз бекітілген, сондықтан агрегаттан қабыққа ауысқан кезде орын ауыстыру векторы мен кернеу векторы үздіксіз өзгереді.

Кілт сөздер: Цилиндрлік қабық, кернеу, жүктелген бет, үшбұрыш, байланыс.

DOI 10.56525/YEWW7188