Бусурманова Аккенже
Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті.
ТОПЫРАҚ ТҰРАҚТЫҒЫНА pН ОРТАСЫНЫҢ ӘСЕРІ
Аңдатпа. Әлемдік тәжірибеде полимерлермен минералды дисперсиялардың құрылымын қалыптастыру процесі көптеген экологиялық мәселелерді шешудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Соңғы 15 жылдағы патенттік зерттеулер көрсеткендей, осы саладағы әзірлемелер негізінен төмен молекулалық заттар мен полимерлердің тұздары бар топырақтар мен топырақтардың құрылымын қалыптастыруға қатысты. Қазіргі заманғы құрылымды қалыптастырушылардың негізгі кемшіліктері поликомплексті құрамдағы тұздың жоғары болуы, судың жеткіліксіз тұрақтылығы, төмен агрегация қабілеті және қанағаттанарлықсыз жабысқақ қасиеттері болып табылады. Диаметрі 12 мкм болатын топырақ бөлшектері, рН 10,0 – 3,0 диапазонында топырақ суспензиясы іс жүзінде тұрақты болуы керек, өйткені энергетикалық кедергінің мәні бөлшектердің жылулық қозғалысының энергиясынан айтарлықтай асып түседі және 166 кТ (рН 10,0), 125 кТ (рН 8,0), 63 кТ (рН 6,0) және 41 кТ (рН 5,0) құрайды. pН-ның одан әрі төмендеуі тосқауылдың табиғи төмендеуіне әкеледі, ол рН 4,0 кезінде 6 кТ, ал рН 3,0 кезінде толығымен жойылады. Осылайша, диаметрі 12 мкм-ден аз топырақ суспензиясының бір бөлігі үшін рН £ 4,0 кезінде айтарлықтай коагуляцияны байқауға болады. Диаметрі 30-33 мкм болатын үлкенірек топырақ бөлшектері рН 3,0 кезінде де іс жүзінде агрегаттық тұрақты болуы керек екенін көрсету оңай, өйткені бұл жағдайда энергетикалық кедергі 10-15 кТ. Ең кішкентай бөлшектермен (а = 1 мкм) әрекеттесу кезінде энергетикалық кедергі мәндері: 44 кТ (рН 10,0), 28 кТ (рН 8,0), 18 кТ (рН 6,0), 7 кТ (рН 5,0) және 2 кТ (рН 4,0) және тек осы бөлшектер үшін рН < 4,0 кезінде дисперсия арқылы агрегация тұрақтылығының айтарлықтай жоғалуын күтуге болады. Дегенмен, эксперимент бөлшектердің айтарлықтай коагуляциясы рН 5,0 кезінде орын алатынын және рН төмендеген сайын үздіксіз арта түсетінін көрсетеді. Кілт сөздер: құрылым түзуші; топырақ; флокуляция; коагуляция; өзара әрекеттесу энергиясы; оптикалық тығыздық; потенциометриялық титрлеу; электрофорездік қозғалғыштық.
UDC 544.77
DOI 10.56525/ISDW8081