Узбекова Г.И., Кадирова Б.Н.
«Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті» ЖАК, Ақтау, Қазақстан
nbsp;
Аннотация: Қазіргі тіл білімінде мифологемалар мен архетиптердің мәнін, атқаратын қызметтерін анықтау мәселесі өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Бұл мақалада орыс фразеологиялық бірліктері мен метафораларының терең семантикасын құрайтын архетиптер мен мифологемалар қарастырылады. Тұтастай алғанда лексиканың жеке арнайы қабатын құрайтын орыс тілінің фразеологизмдері әрқашан зерттеушілерді қызықтырып келеді. Олардың тұрақты семантикасының қалыптасуы – адамзаттың тарихи дамуының нәтижесі. Тілдің фразеологиялық бірліктері мен ұжымдық сана метафоралары әрқашан адам тәжірибесіне жүгінеді. Ежелгі заманнан бері адамзат әлем мен адамның жаратылуы туралы сұраққа жауап табуға, оны қоршаған шындықты түсіндіруге ұмтылды және бұл тілек қазіргі адамзат қоғамы үшін өзекті болып қала береді. Адамның ғаламның мәнін түсіндіруге деген бастапқы ұмтылысы мифтерде көрініс табады. Адамның шындық құбылыстарын түсіндірудегі алғашқы әрекеттері мифтерде бекітілгендіктен, біз мифтің тікелей бірліктері болып табылатын «архетип» және «мифологема» сияқты ұғымдарға жүгінеміз. Бұл жұмыста орыс тілінің бірнеше фразеологиялық бірліктері мен метафоралары талданады, олардың мағыналары бұқаралық сананың архетиптері мен мифологемалары арқылы дәлелденеді. Ежелден мифтер адам өмірінде, қоғамда өз маңызын жойған емес. Өйткені, миф әрқашан идеяны идеал ретінде бекітеді және сонымен бірге осы идеалдың тұрақтылығының кепілі болып табылады. Дәл мифтерде адамгершіліктің негізгі идеялары қамтылған (жақсылық – жамандық, дос – бөтен, құдайлық – жындық және т.б. идеялары), осыған сәйкес қазіргі қоғамда тәртіптер орнатылған. Тілдегі фразеологиялық бірліктер мен метафоралардың семантикасын басқару қызметін атқаратын да осы мораль идеялары, мифологемаларда сақталған жақсы мен жаманның екілік қарама-қайшылықтары. Тіл мен қоғамның мифологиялық санасын салыстыра отырып, біз фразеологиялық бірліктердің семантикалық өзегін және ұжымдық бейсаналықтағы прототиптермен байланысқан кейбір метафоралардың тілдегі пайда болу логикасын анықтай аламыз.
Тірек сөздер: мифологема, архетип, фразеологиялық бірлік, миф, ұжымдық бейсаналық, метафора, семантика, коннотация, мифологиялық ойлау, лингвистикалық ойлау.
DOI 10.56525/IOML8830