Author: abat

*Э.А. АБДЫКЕРИМОВА

Есенов университеті

Ақтау қаласы, Қазақстан

E-mail: elmira.abdykerimova@yu.edu.kz

А.М. ДҮЙСЕКЕНОВА

Есенов университеті

Ақтау қаласы, Қазақстан

E-mail: aray.duisekenova@yu.edu.kz

Корреспондент автор: elmira.abdykerimova@yu.edu.kz

Аңдатпа. Бұл мақала жасанды интеллект негізіндегі Magic School платформасында оқытудың инновациялық әдістерін және олардың тиімділігін талдауға арналған. Бүгінгі білім беру жүйесінде жасанды интеллект технологияларын қолдану оқу үдерісін жекелендіруге, білім алушылардың қажеттіліктерін ескеруге, сондай-ақ білім сапасын арттыруға жаңа мүмкіндіктер береді. Magic School платформасы білім алушылардың қабілет деңгейіне сәйкес келетін оқыту бағдарламаларын ұсынады және оқытушыларға оқу барысын тиімді бақылауға мүмкіндік береді. Мақалада инновациялық әдістердің, мысалы, адаптивті оқу, дербестендірілген тапсырмалар мен ойын элементтерін қолдану тиімділігі зерттеледі. Платформаның негізгі функциялары, оның ішінде білім алушылардың оқу нәтижелерін талдау, оқу мазмұнын адаптациялау, интерактивті құралдарды қолдану арқылы мотивацияны арттыру сияқты мүмкіндіктері қарастырылған. Сонымен қатар, платформа арқылы алынған деректерді талдау білім алушылардың жетістіктерін бағалауға және оқыту стратегияларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері Magic School платформасында оқытудың инновациялық әдістерін қолдану білім алушылардың оқу нәтижелерін жақсартуға және оқу барысына оң әсер ететінін көрсетеді. Мақала арқылы білім беру жүйесін жаңғыртуда жасанды интеллекттің әлеуеті көрсетілген. Мақала оқытушылар мен білім беру ұйымдары үшін пайдалы ұсыныстар мен идеяларды қамтиды, сонымен қатар білім берудің болашағына көз жүгіртеді.

Түйін сөздер: жасанды интеллект, Magic School платформасы, инновациялық әдістер, интерактивті оқыту.

 

М. К. КАРАЖАНОВА

 Есенов университеті,

Актау қаласы, Қазақстан.

 e-mail: maral.karazhanova@yu.edu.kz

   А.Г.ГУСМАНОВА

Есенов университеті,

Актау қаласы, Қазақстан.

 e-mail: aigul.gusmanova@yu.edu.kz.

Корреспондент автор: maral.karazhanova@yu.edu.kz

Аңдатпа. Көміртекті ұстау және сақтау (CCS) - атмосфераға көмірқышқыл газының шығарындыларын айтарлықтай азайтуға бағытталған климаттың өзгеруімен күресудің негізгі технологияларының бірі. Жаһандық жылыну және көміртегі ізін азайту ниеті жағдайында бұл технологияны пайдалану ерекше өзекті бола бастайды. Мақалада ел экономикасында маңызды рөл атқаратын Қазақстанның мұнай-газ саласында көміртекті ұстау және сақтау пайдалану перспективалары қарастырылған. Атап айтқанда, қазақстандық кен орындарының ерекшеліктері мен геологиялық құрылымдардың ерекшеліктерін ескере отырып, бұл технологияны енгізудің техникалық-экономикалық негізділігіне баса назар аударылады.

Мұнай өндіруді арттыру үшін қабатқа айдалатын көмірқышқыл газын пайдалануға ерекше назар аударылады, бұл мұнай өнеркәсібінде пайдаланған кезде қосымша артықшылық болуы мүмкін. Бұл процесс парниктік газдар шығарындыларын азайтып қана қоймай, мұнай өндірудің тиімділігін арттырып, оны мұнай өндірушілер үшін әлеуетті тиімді ете алады.

Әдебиеттерді егжей-тегжейлі шолу, сондай-ақ қолда бар деректерді талдау негізінде мақала Қазақстанда көміртекті ұстау және сақтау технологияларын енгізу бойынша практикалық ұсыныстарды көрсетеді. Сондай-ақ, Париж келісімі бойынша ұлттық климаттық мақсаттар мен міндеттемелерге қол жеткізу үшін осы технологиялардың әлеуетінің талдауы ұсынылған. Парниктік газдар шығарындыларын қысқартуға CCS енгізудің әсері және олардың мұнай-газ саласының ұзақ мерзімді тұрақты дамуына ықпалы туралы болжамдар берілген.

Түйін сөздер: жаһандық жылыну, көмірқышқыл газы, көмірқышқыл газын секвестрлеу технологиясы, мұнай өндірудің артуы, көмірсутек кен орындары

САТАЕВА С.С.*

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан

аграрлық-техникалық университеті

Орал, Қазақстан

е-mail: sataeva_safura@mail.ru

АХМЕТЖАНОВА А. Н.

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан

аграрлық-техникалық университеті

Орал, Қазақстан

asyl.empress@mail.ru

Корреспондент автор: sataeva_safura@mail.ru

Аңдатпа. Қазіргі уақытта дүние жүзіндегі аммиак өндірісінің шамамен 75-90% дүние жүзіндегі миллиардтаған адамдарға азық-түлік өндірісін қолдауға көмектесетін тыңайтқыштар өндіру үшін пайдаланылады. Аммиактың потенциалы оны тек тыңайтқыш ретінде қолданудан асып түседі, өйткені оны энергия тасымалдаушы ретінде де қолдануға болады.

Хабер-Бош процесі өнеркәсіпке енгізілген алғашқы гетерогенді каталитикалық жүйе және бүгінгі күнге дейін өзекті болып қала береді. Бұл реакцияның механизмін түсіну және технологияны жетілдіру катализ саласындағы ғылыми зерттеулердің маңызды бағытына айналды. Алайда, жоғары жұмыс қысымы мен температураға байланысты энергияны көп тұтынатындықтан, аммиактың әр тоннасына шамамен 2,16 тонна көмірқышқыл газы өндіріледі. Қазіргі уақытта әлемдік өндірістің шамамен 90% - ы қазба отынымен жүзеге асырылады, ал сутектің 96% метанның бу риформингінен алынады. Метанның бу риформингі өндірілген сутектің әр тоннасына шамамен 9-10 тонна көмірқышқыл газын шығарады.

Қазақстанда аммиактың жалғыз өндірушісі #8220;ҚазАзот#8221; АҚ болып табылады, онда оны Хабер-Бош әдісімен азот (N₂) және сутегі (H₂) газдарының өзара әрекеттесуі арқылы алады. Алайда, бұл өндіріс Қазақстанда жалғыз болып табылады, сондықтан аммиактың жетіспеушілігі қатты сезіледі. Импортқа тәуелділікті және газ бағасының ауытқуын азайту үшін елдегі аммиак өндірісінің балама көздерін дамыту маңызды. Ықтимал шешімдердің бірі – мұнай өңдеу зауытының риформинг блогының өнімдерінен аммиак синтезі технологиясын жасау. Бұл риформинг өнімдерін тиімді пайдалануға және бағаның ауытқуымен және импорттық аммиактың қолжетімділігімен байланысты тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді.

Түйін сөздер: аммиак, риформинг, синтез-газ, метандау, бу риформингі, КазАзот, Хабер-Бош әдісі.

А.Ж. Кинтонова

Л. Н. Гумилев атындағы Евразия ұлттық университеті

Астана, Қазақстан

E-mail: aliya_kint@mail.ru

Б.Б. Сулейменова

Есенов университеті,

Ақтау, Қазақстан

E-mail: Bbs59@mail.ru

Г. Мусина

С. Сейфуллин атындағы  Қазақ агротехникалық зерттеу университеті

Астана, Қазақстан

E-mail: guleke.musina@yandex.ru

 Б.М. Темирханов

Есенов университеті,

Ақтау, Қазақстан

E-mail:  temirhanov9999@gmail.com

Корреспондент автор: Bbs59@mail.ru

Аннотация: Мақалада электрондық бизнеске арналған веб-қосымшаларды іске асыру технологияларын талдау нәтижелері, электрондық коммерцияның артықшылықтары көрсетілген. Бизнес-процестерді жүзеге асырудың түрлері мен технологиялары сипатталған. Веб-қосымшаларды құру технологияларын талдау нәтижелері көрсетілген. Нарық субъектілерінің өзара іс-қимылының негізгі, модельдері қарастырылды. Мақалада процестерді сандық талдау әдістерін қысқаша талдау нәтижелері сипатталған.Нарықтың негізгі секторлары және компьютерлік желілердегі нарық субъектілерінің өзара әрекеттесу модельдері көрсетілген. Бизнес-процесті SWOT талдаудың аспектілері ашылды. Қазақстандағы электрондық коммерция нарығын тұтыну секторларының Мақалада веб-қосымшаларды құру технологияларын талдау қысқаша сипатталған.

Электрондық коммерцияның негізгі секторлары, оның ішінде B2B (бизнестен бизнеске), B2C (бизнестен тұтынушыға) және C2C (тұтынушыдан тұтынушыға) схемалары түсіндірілген. Қазақстандағы электрондық коммерцияның дамуының негізгі аспектілері мен оның келешегі талқыланады. Мақалада электрондық коммерцияның дамуындағы AJAX, ASP және CRM жүйелері сияқты заманауи технологиялардың рөлі ерекше аталып өткен. Қазақстандағы мобильді коммерцияның дамуы және оның нарыққа әсері де зерттелген. Қазақстанда электрондық коммерция нарығының мобильді құрылғылар арқылы төлем жасауға және интернет арқылы сатып алу мен сату операцияларына ықпалы ерекше байқалады. Қазақстандық тұтынушылардың шетелдік дүкендерге артықшылық беру себептері талданған. Соңында, электрондық коммерцияның ел экономикасына тигізетін әсері мен оның артықшылықтары сарапталған.

Түйін сөздер: Электрондық коммерция, технология, веб-қосымша, бизнес-процесс, бизнес-процестерді талдау, модель.

Патров Фёдор Владимирович

Есенов Университеті, Ақтау қ, Қазақстан

Аңдатпа. Мақалада инновациялық технологияларды зерттеу контекстінде кеме жасау саласын жетілдірудің заманауи тенденциялары қарастырылады. Зерттеуге атмосфераға зиянды шығарындыларды азайту және кемелердің экологиялылығын арттыру мақсатында кеме корпусының балластсыз конструкциясын және көміртекті нанотүтікшелерден (buckypaper) жоғары серпімді қағазды пайдалану, 3D-баспа технологияларын кеме құрылысында қолдану нюанстары кіреді. Адам қателіктерін азайту және кемелердің пайдалану деректерін оңтайландыру арқылы кеме қатынасының қауіпсіздігі мен өнімділігін арттыруға ықпал ететін процестерді салу және автоматтандыру уақытын едәуір арттыратын және тиімділікті арттыратын осы Композициялық материалдарды қолдануға ерекше қызығушылық бар.

Түйін сөздер: инновациялық технологиялар; 3D басып шығару; балластсыз корпус; buckypaper; процестерді автоматтандыру; пайдалану шарттары; энергияны үнемдейтін жүйелер.

Бусурманова Ақкенже Чаншарқызы

Есенов университеті, Ақтау, Қазақстан

Аннотация. Гальваникалық өндірістің пайдаланылған ерітінділерінен ауыр және түсті металдарды алу мәселесі халық шаруашылығы үшін құнды металдарды ұстау және өнеркәсіптік ағынды суларды бейтараптандыру тұрғысынан үлкен маңызға ие. Қалдық ерітінділер мен ағынды сулардан қорғасынды алудың қолданыстағы әдістері негізінен реагенттерді қосуды қамтиды. Бұл әдістердің бірқатар кемшіліктері бар: экономикалық тиімсіздік; қазіргі экологиялық талаптарға сәйкес келмейді; иондардың қосымша ластануы және ерімейтін қосылыстардың түзілуі және олардан металдарды алудың күрделілігі. Техникалық тұрғыдан біз ұсынған әдіске жақын – көміртекті талшықты материалдардан жасалған көлемді кеуекті ағынды электродтарды пайдалану. Бұл әдістің кемшілігі – көміртекті талшықты материалдарды пайдаланумен байланысты электродтардың жоғары құны. Ең тиімдісі – осы ұсынған электрохимиялық әдіс, беті дамыған электродтарды қолдану. Ұсынылған жұмыста кесек графит электродтарында қорғасынның бастапқы концентрациясы 200 мг/л болатын ерітінділердің электролизінің нәтижелері келтірілген. Тәжірибелер электролизердегі көлемді графит электродтарында ағынды режимде жүргізілді. Эксперименттік қондырғы қорғасын иондарынан қалдық ерітінділерді электрохимиялық әдіспен, беті дамыған электродтарды қолдана отырып тазарту үшін қолданылды. Электролизер қондырғысы екі шыны ыдыстан және катод болып табылатын электродтары бар электролизерден тұрады, ал графит таяқшасы анод ретінде қызмет етеді. Кесек электрод қабатының қалыңдығы эксперимент жағдайына байланысты 0,5-3 см аралығында өзгерді.

Түйін сөздер: экстракция; электролиз; қорғасын (II) иондары; графит электродтары.

Бусурманова Ақкенже Чаншарқызы

Есенов университеті, Ақтау, Қазақстан

Аннотация. Кавитацияның мұнайға әсерін зерттеу эксперименттерінде Қаламқас және Қаражанбас кен орындарынан жоғары тұтқыр, төмен температурада қататын мұнайлардың, сондай-ақ Өзен және Жетібай кен орындарынан жоғары температурада қататын парафинді мұнайлардың реологиялық қасиеттері (тығыздығы, тұтқырлықтың динамикалық коэффициенті, мұнайдың құрамы, қату температурасы және қабырғадағы сдысу кернеуі) зерттелді. Бұл жағдайда мұнайдың арақатынасы: Жетібай-Өзен – 65% және Қаражанбас-Қаламқас – 35% құрады. МемСТ 2517-85 бойынша сынама алу әдістемесіне сәйкес көлемі 10 литр мұнайдың дайын қоспасынан өлшенген мәндер бойынша мұнай қоспасын бастапқы талдау үшін көлемі 0,5 литр мұнай сынамасын алады. Содан кейін қажетті температураға дейін қыздырылған мұнайдың дайын қоспасы қондырғының қабылдау цистернасына салынып, біртекті қоспаны алғанға дейін араластырғышпен араластырылады. Аралас мұнай қоспасы беріліс сорғымен айдалады және кавитациялық қондырғыға беріледі. Бұл жағдайда жылжымалы штанга конфузордың кіреберісіндегі мұнай қысымын реттейді және кавитация режимін өзгертеді. Мұнай диффузордан өткеннен кейін арнайы құрылғының көмегімен талдау үшін май сынамасы алынады. Өңделген май қайтадан қабылдау резервуарына жіберіледі, содан кейін беріліс сорғысы арқылы қайта өңдеуге жіберіледі, әр түрлі температурада кавитацияға дейін және одан кейін мұнайдың сдысуының шекті кернеуі анықталды. 30°C-тан төмен және одан жоғары температурада мұнайдың Ньютон сұйықтықтары екендігі анықталды. Псевдопластикалық сұйықтықтар уақытқа тәуелді емес реологиялық сипаттамаларға ие және мұндай сұйықтықтар үшін аққыштық шегі анықталмайды.

Түйін сөздер: кавитация; реологиялық қасиеттері; май құрамы; төгу уақыты.

КЕҢЕСХАНОВА С. Ж.

С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті

Өскемен,  Қазақстан

е-mail: keneskhanovasabina@mail.ru

МУКАЖАНОВА Ж. Б.

С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті

Өскемен,  Қазақстан

е-mail: mukazhanovazhb@mail.ru

ИБРАЕВА М. М.*

Есенов университеті, Ақтау, Қазақстан.

е-mail: manshuk.ibrayeva@yu.edu.kz

Корреспондент автор: manshuk.ibrayeva@yu.edu.kz

Аңдатпа. Хемогеномиканы ғылымның жаңа көпсалалы саласы, оның түпкі мақсаты биологиялық объектілердегі барлық лигандтар арасында толық сәйкестікті орнату бойынша әртүрлі авторлар (Карон және т.б., 2001; Кубини, 2006; Рогнан, 2007) зерттеген. Хемогеномика химиялық және биологиялық дерекқорлардағы ақпаратты компьютерлік талдау негізінде заңдылықтарды орнату әдістерін пайдаланады.

PASS (Заттардың белсенділік спектрін болжау) компьютерлік бағдарламасын құру және дамыту мақсаты химиялық зат биологиялық объектілермен әрекеттесу кезінде көрсете алатын биологиялық белсенділіктің барлық түрлерін болжау болып табылады. Болжам белгілі биологиялық белсенді заттардың құрылымы және олардың биологиялық объектілермен өзара әрекеттесуі туралы ақпаратты қамтитын кең ауқымды оқу үлгісін талдау негізінде жасалады.

PASS – кремнеземде белгілі нысандар үшін ең ықтимал лигандтарды және, керісінше, белгілі лигандтар үшін ең ықтимал нысаналарды анықтауға, сондай-ақ нақты лигандтардың нақты нысаналармен әрекеттесуіне байланысты әсерлерді болжауға мүмкіндік беретін виртуалды хемогеномика «құралы». .

Бұл PASS қысқаша сипаттамасын береді және лигандтарды, олардың ықтимал биологиялық мақсаттарын және осы өзара әрекеттесулерден туындаған әсерлерді сәйкестендіру үшін оны практикалық қолдану мысалдарын береді.

Сондықтан қосылыстардың әртүрлі кластары үшін биологиялық белсенділіктің мүмкін түрлерінің бағасын алу үшін арнайы компьютерлік жүйелердің көмегі қажет. Заттардың биологиялық белсенділігін жан-жақты зерттеудің нақты мүмкіндігін жаңа компьютерлік болжау технологияларын жасау және оларды химиялық қосылыстардың ықтимал белсенділік түрлерін бағалау үшін пайдалану, кейіннен болжамға сәйкес зерттелетін заттарды сынау арқылы қамтамасыз етуге болады.

Фармакологиялық белсенді қосылыстарды іздеудің жеткілікті жылдам және тиімді әдісі мәліметтер қорын пайдалану болып табылады, оның негізінде берілген фармакологиялық белсенділігі бар құрылымдық аналогтарды алдын ала болжауға болады. Бұл жағдайда ISIS/Draw, ChemDraw, ChemScetch және т.б. сияқты бағдарламалар көбінесе болжамды қосылыстардың молекулалық құрылымдарын 2D жазықтықта көрсету үшін қолданылады. Органикалық қосылыстардың биологиялық активтілігінің спектрін болжауға арналған компьютерлік бағдарлама PASS (Prediction of Activity Spectra for Substances) осы принцип бойынша жұмыс істейді.

Түйін сөздер: Шығыс Қазақстан өңірі, Scrophulariaceae тұқымдасы, Verbascum orientale, PASS онлайн бағдарламасы, тотығуға қарсы белсенділік.

Букаева Амина Захаровна¹, Huy-Tuan Pham²

 ¹Есенов университеті,  Ақтау, Казахстан

²Хо Ши Мин технологиялық және білім беру университеті, Вьетнам

Аңдатпа. Мақалада қазіргі заманғы өнеркәсіпте жоғары дәлдікпен және жетілдірілген механикалық қасиеттермен бөлшектер алу үшін кеңінен қолданылатын құбыр дайындамаларынан айналмалы сору процестерін теориялық талдау әдістері қарастырылады. Айналмалы сорғыш-бұл құбыр дайындамалары айналмалы құралдың әсерінен Деформацияланатын процесс, бұл олардың тартылуына және геометрияның өзгеруіне әкеледі.

Бұл процесті зерттеу үшін әртүрлі теориялық талдау әдістері, соның ішінде аналитикалық шешімдер, сандық модельдеу және ақырлы элементтер әдістері қолданылады. Аналитикалық әдістер деформация күштері, дайындамадағы кернеулер мен деформациялардың таралуы сияқты процестің негізгі параметрлерін бағалау үшін жеңілдетілген шешімдер алуға мүмкіндік береді. Сандық әдістер, соның ішінде ақырлы элементтер әдісі, дайындамалардың күрделі формалары мен көп қабатты материалдарды есепке алуға және қалдық кернеулердің таралуын болжауға мүмкіндік беретін егжей-тегжейлі және дәл талдауды қамтамасыз етеді.

Мақалада айналмалы сору процесінің негізгі параметрлерінің әсеріне назар аударылады, мысалы, құралдың айналу жылдамдығы, қысу күші, процестің температурасы және дайындама материалының қасиеттері. Процестің дәлдігі мен тиімділігін арттыру, сондай-ақ дайын өнімнің механикалық өнімділігін жақсарту мүмкіндіктері қарастырылады.

Түйін сөздер: айналмалы сорғыш, құбыр дайындамалары, процесс, деформация, бөлшек, құрал, тиімділік.

Курмамбаева Жулдыз Балтабековна

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті,

Алматы, Қазақстан

Дальмуханова Феруза Козибаевна

Есенов университеті, Ақтау қаласы, Қазақстан

Аңдатпа

Қазақстанның Ақтау қаласында ағылшын тілін оқыту сапасын арттыру мақсатында Scaffolding PUDP жобасы жүзеге асырылды. Жоба авторлық курстарды құру және әзірлеу үшін қажетті дағдылар мен білімді дамытуға ағылшын тілі мұғалімдерінің кәсіби даму мүмкіндіктерін ұсынуға бағытталған. Оқу бағдарламасы 15 аптаға созылды, оған 43 мұғалім қатысты. Курсты әзірлеу үшін негіз ретінде жобада Constructive Alignment Theory және Backward Design қағидаттары пайдаланылды. Мұғалімдер әзірлеген бұл тәсілдер оқушыларға маңызды және қызықты оқыту тәжірибесін беруге бағытталған осы курстан және белгіленген оқу нәтижелеріне сәйкес келеді. Бағдарлама барысында ынтымақтастықтың достық ахуалын қалыптастыру үшін Think Pair Share, Think Write Pass және Praise Criticism Praise сияқты түрлі интерактивті әдістер қолданылды. Бұл әдістер мұғалімдердің белсенді қатысуын және оларды тиімді оқытуды ынталандыруға бағытталған. Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін әртүрлі әдістер мен тәсілдер пайдаланылды. Олардың қатарына тілді мақсатты оқыту, коммуникативтік әдісті оқыту, жобалық оқыту, сұраулар мен төңкерілген сыныптың стратегиясы негізінде оқыту жатады. Жоба мұғалімдерге оқушылардың тілді үйренуге қатысуын арттыратын, сондай-ақ осы әдістемелерді біріктіру арқылы олардың сыни ойлауы мен ынтымақтастығын дамытуға ықпал ететін тиімді оқыту стратегияларының алуан түрлі жиынтығын ұсынуға бағытталған.

Түйін сөздер: біліктілікті арттыру, PUDP Scaffolding, авторлық курс, Constructive Alignment Theory, Backward Design, Think Pair Share, Think Write Pass, Praise Criticism Praise.