«ҚЫРЫМНЫҢ ҚЫРЫҚ БАТЫРЫ» ЖЫРЛАР ЦИКЛІНДЕГІ ТАРИХИ ТОПОНИМДЕР

НҰРДӘУЛЕТОВА Б.И.

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар

және инжиниринг университеті,

Ақтау, Қазақстан

E-mail: nurdauletova@mail.ru

METIN EKİCİ

Ege University

Izmir, Turkey

E-mail: mekiei@yuhoo.com

*Корреспондент авторы:

nurdauletova@mail.ru

 

Аңдатпа. Бағзы замандардан бері жалғасып келе жатқан ежелгі түркілік жыршылық дәстүрдің жалпы өркениеттанымдық және ұлттанымдық табиғатын айқындауда «Қырымның қырық батыры» жыр тізбегінің алатын орны, маңызы ерекше.

Жыр тізбегі Повольже, Солтүстік Кавказ, Батыс Сібір түркілері арасында, сондай-ақ, Қазақстанның, Қарақалпақстанның территориясында ауызша жырланып келген. Бірақ тұтас күйінде емес, жекеленген жырлары түрліше нұсқаларда сақталған. Қазақстанның өзге өңірлеріне қарағанда жыр тізбегінің барынша толық сақталған отаны – Маңғыстау өңірі. Себебі бұл аймақта «Қырымның қырық батырын» насихаттайтын арнайы жыршылық мектеп қалыптасқан, мектеп өкілдері арқылы жыр мәтіні ұстаздан шәкіртке ғасырлар бойы үзілмей жалғасып отырған.

Осы мақалада «Қырымның қырық батыры» жырлар цикліндегі топономастикалық атаулар, олардың Маңғыстау тарихына қатысы жөнінде зерттеу нәтижелері баяндалады. Жыр мәтініндегі топономастикалық атаулар жырдағы оқиғалардың нақты болған жерін көрсетеді және жырдың сюжетіне негіз болған тарихи оқиғалар туралы дерек береді.

Кілт сөздер. Қырымның қырық батыры, Мұрын жырау, эпикалық дастан, эпостану, топономастикалық атаулар, Серікбол Қондыбай, ноғайлы.

ӘДЕБИЕТТЕР

nbsp;

  1. Nurdauletova B.I., Rezhepovish, B.S., Zhanat, S., Nurzhanova, A.S Mythopoeticisms in the
  1. epic poem maulimniyaz-edige
    Mitopoeticismas en el poema épico maulimniyaz-edige «Оpcion journal» Ano 36 Especial № 26, страницы 751-765, 2020; https://produccioncientificaluz.org/index.php/opcion/article/view/31742
  1. Бердібаев Р. Эпостанудың әдістемелік мәселелері/ Қазақ фольклорының тарихилығы.А.: Ғылым, 1993. – 328 б.
  2. Асанов Ж. Едіге: аңыздар мен жырлар. Алматы: Орхон, 2008. – 308 б.
  3. Қондыбай Серікбол Cерікбол Қондыбай. Мұрын жырау мұралары. Алматы: Арыс, 2010. 380 б.
  1. Серікбол Қондыбай зерттеулеріндегі #8220;Қырымның қырық батыры#8221; жырлар циклі
  2. Еуразия гуманитарлық институтының Хабаршысы № 1/2023. – 102-112.
  3. Бабалар сөзі. Жүз томдық. 46-том Редакциясын басқарған C.Қасқабасов М., Астана:

Фолиант, 2008. -512

  1. Бабалар сөзі. Жүз томдық. 40-том Редакциясын басқарған С.Қасқабасов М., Астана:

Фолиант, 2006. -488

  1. Әнес Сарай. Ноғайлы. Алматы: Арыс, 2009. -480
  2. Трепавлов В.В.  История Ногайской Орды. М.: Издательская фирма «Восточная

литература» РАН, 2002.

  1. https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3
  1. Олжас Сүлейменов. Азия. Аударған С.Ақатаев. Алматы: Жазушы, 1992. – 295 б.
  1. Nurdauletova B.I., Aimukhambet, Z., Saparbaikyzy, S., Kamarova, N., #038; Tolegenuly, B.
  2. The effect of traditional and online learning approaches on the survival and transmission of the oral culture, students#8217; attitude and national values. International Journal of Education in Mathematics, Science, and Technology (IJEMST), № 11 (1), 133-155, 2023
Оқу PDF

ӘОЖ 808.1

ХҒТАР 16.01.07

DOI 10.56525/XQGP8503