Category: 122022

 АБИЛШЕЕВА Р.К.

АХМЕТОВА Б.С.

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ, Қазақстан

 

Аңдатпа. Бұл мақалада кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың өзекті мәселелерінің бірі қарастырылады. Оның өзектілігі бірнеше себептерге байланысты: біріншіден, баланың құқықтарын қозғайтын көптеген нормативтік-құқықтық актілер; екіншіден, балалардың құқықтарын қорғауға арналған билік органдарының өзара әрекеттесуінің болмауы. Мақалада әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары қарастырылған. Сонымен қатар, бүгінде бұл салада қандай проблемалар бар.

Кілт сөздер: бала құқықтары, адам құқықтары, Отбасы құқығы, конвенция, бала тәрбиесі, ата-аналардың жауапкершілігі.

DOI

Джумагазиева Гульнара Сарсенбаевна
В. Н. Татищев атындағы Астрахан мемлекеттік университеті
Ресей Федерациясы

Аңдатпа. Негізсіз байыту-бұл қозу институты, оған сәйкес мүлікті өзі алған немесе басқа адамның есебінен заңды себепсіз пайда көрген адам осы мүлікті қайтаруға немесе оның құнын өтеуге міндетті. Принцип әділеттілік идеясына және бір адамның әл-ауқатының басқа адамның есебінен негізсіз өсуіне жол бермеуге негізделген.
Кілт сөздер: негізсіз байыту, жай-күй институты, сатып алу, сақтау, мүлік, негізсіз байыту белгілері.

DOI

Анар Хабай

Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

 Алматы, Казахстан

nbsp;

Аңдатпа. Мақалада жұмыс кезінде жоғары тозуға, динамикалық жүктемелерге және механикалық кернеулерге ұшыраған металл бөлшектерін қалпына келтіруге арналған лазерлік балқыту технологиясының тиімділігі бағаланды. Лазерлік қаптау, қорытпаларды қатайту үшін лазерлер мен наноматериалдарды қолдануға негізделген жаңа технология ретінде, Тозған бөлшектерді қалпына келтірудің немесе жаңа механизмдер мен машиналардың беріктік өнімділігін жақсартудың тиімді әдісі болып табылады. Бұл технология материалды бөлшектердің бетіне дәл жағуға мүмкіндік береді, бұл жоғары дәлдік пен қалпына келтіру сапасын қамтамасыз етеді. Лазерлік балқытуды қолдану нәтижесінде бөлшектердің қызмет ету мерзімін едәуір ұзартуға және жоғары жұмыс жүктемесі жағдайында олардың сенімді жұмысын қамтамасыз етуге болады. Бұл бұл технологияны әртүрлі салаларда сұранысқа ие етеді, мұнда бөлшектер мен механизмдердің жоғары тозуға төзімділігі мен беріктігін қамтамасыз ету қажет.

Сонымен қатар, лазерлік қаптау бөлшектерді қалпына келтіру процесінің тиімділігі мен үнемділігімен ерекшеленеді. Әр түрлі материалдарды қолдану мүмкіндігі және материалдың бетіне жағылуын дәл бақылау арқылы бұл технология қалдықтарды азайтуға және өндіріс шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, лазерлік қаптау тек беткі ақауларды қалпына келтіріп қана қоймай, сонымен қатар материалдың механикалық қасиеттерін жақсарта алады, бұл оның беріктігі мен беріктігін арттырады. Осылайша, өндірісте лазерлік қаптауды қолдану айтарлықтай пайда әкеледі, соның ішінде ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру, техникалық қызмет көрсету шығындарын азайту және соңғы өнімнің сапасын жақсарту.

Кілт сөздер: бөлшектердің беріктік сипаттамалары, лазерлік қаптау, термиялық әсер, лазерлік қондырғылар, лазерлер, наноматериалдар, бөлшектер ресурсы.

DOI

Букаева А.З., Huy-Tuan Pham

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті,  Казахстан, Ақтау

Хо Ши Мин технологиялық және білім беру университеті, Вьетнам

nbsp;

Аңдатпа. Бұл мақалада тау жыныстарының термиялық ыдырау процесінде дыбыстан жоғары газ ағындарын қолдану аспектілері егжей-тегжейлі қарастырылады. Мұндай әдістерді қолдану кезінде маңызды болып табылатын жылу алмасудың әртүрлі аспектілеріне назар аударылады. Тау жыныстарымен өзара әрекеттесу кезінде жоғары қарқынды газ салқындатқышының негізгі термодинамикалық параметрлері қарастырылады. Маңызды сипаттамалар-газ ағынынан жынысқа жылу беру коэффициенті, жыныс бетіне жақын газдың тиімді температурасы және меншікті жылу ағыны. Тау жыныстарының термиялық ыдырау процесінің дәл математикалық сипаттамасына қол жеткізу үшін авторлар газ ағынының тау жыныстарымен өзара әрекеттесу моделін ұсынады. Модельдеудің геометриялық және жылу параметрлерін дұрыс таңдаудың маңыздылығына назар аударылған. Газ ағынының жылу ағынының әсерінен тау жыныстарының кернеулі деформацияланған күйіне ерекше назар аударылады, бұл бұзылу процесінің тиімділігін талдаудың негізгі аспектісі болып табылады. Газ ағыны мен тау жыныстары арасындағы жылу алмасу тиімділігіне әсер ететін әртүрлі әдістер мен параметрлер де талданады. Сыртқы жоғары температуралы ортамен әрекеттесетін тау жынысы болып табылатын серпімді жартылай кеңістік қарастырылады. Жылу алмасу конвекция заңына сәйкес жүреді, ал ағыннан жынысқа жылу алмасудың максималды параметрлері жыныс бетінде тежеу кезінде оның таралуының орталық нүктесінің маңында болады. Газ ағынының жылу ағынының әсерінен жыныстың кернеулі деформацияланған күйі зерттелді.

Кілт сөздер: жылу құралы, ішкі қысым, отқа төзімді бұзылу, тау жыныстары.

nbsp;

DOI

Ф.А. Ахундов

Әзірбайжан Ғылым және Білім министрлігі Мұнай және газ институты, Әзірбайжан

nbsp;

Аңдатпа. Мақалада тиксотропты орталардың және оларды жүзеге асыратын құрылғылардың шекті ығысу кернеуін өлшеудің қолданыстағы әдістері талқыланады. Сонымен қатар, олардың негізінен төмен дәлдігінен тұратын көптеген кемшіліктері анықталды. Осыған байланысты мақалада бұрғылау сұйықтығының сығылу коэффициентін өлшеудің жаңа әдісі ұсынылған, ол сұйықтық көтеріле бастағанға дейін бұрғылау сұйықтығы толтырылған колба түріндегі ыдысқа штампты тұрақты жылдамдықпен біртіндеп төмен түсіруден тұрады. сақиналы кеңістікте. Сондай-ақ, тиксотропты сұйықтықтың (бұрғылау сұйықтығы) қозғалысы басталғанға дейін саңылаудағы цилиндрлік пуансонның қозғалысының басталуы, сұйықтықтың шығуының кешігу уақыты деп аталатын секундомермен (Т) жазылады. Әрі қарай берілген қарапайым формула арқылы бұрғылау сұйықтығының сығылу коэффициентінің мәні анықталады

Кілт сөздер: бурение нефтяных и газовых скважин, осложнения, буровой раствор, тиксотропная жидкость, коаксиальный зазор, предельное напряжение сдвига, цилиндрический пуансон, время запаздывания.

DOI

М. К. Каражанова

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Актау қ., Қазақстан.

М.М.Максотов

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Актау қ., Қазақстан

Д.Э.Раджабов

Әзірбайжан мемлекеттік мұнай және өнеркәсіп университеті

Баку қ., Әзірбайжан Республикасы

 

Аңдатпа. Бұл мақалада мұнай қоры өте қиын кен орындарында термиялық әдістерді қолданудың тиімділігі мен болашақ мүмкіндіктеріне салыстырмалы талдау берілген. Мұнай қоры қиын өндірілетін кен орындарында термиялық әдістерді қолдану мұнай өнеркәсібіндегі перспективалық зерттеу бағыты болып табылады. Мұнайдың жоғары тұтқырлығымен, тау жыныстарының өткізгіштігінің шектелуімен, қорлардың біркелкі таралуымен байланысты мұндай кен орындарында мұнай өндірудің қиындықтары тиімді технологиялық шешімдерді іздеуді ынталандырды.

Жұмыста ыстық су айдау, бу-гравитациялық дренаж және ұңғымаларды бумен циклді өңдеу сияқты термиялық әдістердің әртүрлі нұсқалары және ерекше технологиялық және геологиялық жағдайлары бар кен орындарында мұнай беруді күшейту жағдайында әрбір әдістің тиімділігі талқыланады. Жүргізілген салыстырмалы талдау әрбір әдістің оң және теріс жақтарын, олардың мұнайдың тұтқырлығына, тау жыныстарының өткізгіштігін жақсартуға және тұрақты мұнай ағынын қамтамасыз етуге әсерін қамтиды. Мұнай өндіру саласында заманауи және тиімді әдіс болып табылатын ұңғымаларды бу-циклдік өңдеумен көлденең ұңғыма технологиясының тиімділігін бағалауға басты назар аударылады. Бұл тәсіл әртүрлі кен орындары үшін оңтайландырылған мұнай өндіру процесін қамтамасыз ете отырып, көлденең ұңғымалар мен бу айналымының артықшылықтарын біріктіреді. Бу циклі бар көлденең ұңғыма технологиясы мұнай өндіруді дамытудағы маңызды қадам болып табылады, кен орнын игеруде тиімді әдістер мен экономикалық тиімділік береді. Оны пайдалану әсіресе күрделі және жету қиын нысандарда пайдалы болуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелері қорларды қалпына келтіру қиын кен орындарында термиялық әдістерді қолдану мүмкіндігі мен тиімділігіне қатысты ғылыми және практикалық нәтижелер береді.

Кілт сөздер: қиын алынатын қорлар, жоғары тұтқыр мұнай, жылулық әдістер, мұнай беру коэффициенті, ыстық су айдау, ұңғымаларды бумен циклді өңдеу.

DOI 

ҚОБЛАНОВ Ж.Т.

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ, Қазақстан

E–mail: zholaman.koblanov@yu.edu.kz

*КАРИМСАКОВА Б.А.

Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау қ, Қазақстан

E–mail: baktygul.karimsakova@yu.edu.kz

 *Автор корреспондент: baktygul.karimsakova@yu.edu.kz

Аңдатпа. Мақалада Көне Римдегі алғашқы тарихи туындылардың пайда болуы, нағыз ғылыми тарихи шығармалардың республика дәуірінің соңғы жылдарында туа бастауы, Юлий Цезарьдың «Галлия соғысының естеліктері», «Азамат соғысының естеліктері» тарихи мемуарлық туындылары, бұл туындылардың жазылу мақсаттары, ғылыми құндылығы,  Тит Лукреций Карр, неотериктер қозғалысы,  Гай Валерий Катулл шығармашықтары маңызын пайымдауға арналған. Лукрецийдің «Бұйымдар қасиеті» поэмасы, поэмадағы Эпикур  философиясының мәні, ақынның сол дәуірдегі діни нанымға көзқарасы, өзіндік дүниетанымы кең түрде талданады. Мақалада дәуір шындығына сын көзбен қараған дарынды қаламгер ой-пікірлерінің идеялық бағытын, оны баяндаудағы қаламгер шеберлігін, өзіне тән ерекшеліктерін саралау арқылы сыни көзқарасты бағалауға талпыныс жасалады. Осы дәуірлерде Римдегі ішкі тартыстар мен ұрыстар ескі республикалық биліктің мүлдем қирауына, кейбір билеушілердің жеңіске жетуіне кең жол ашты.  Неотериктер өз еңбектерінде эллин әдебиетінің заңдарын, әсіресе сол дәуірдің ұлы ақыны Каллимах шығармашылығын үлгі ретінде пайдаланды. Сондықтан, олар да Каллимах сияқты дастан, трагедия тәрізді көлемді жанрлардан бас тартып, кіші көлемдегі туындыларды, яғни эпилийлер, эпиграммалар, элегияларды өнеге қылып, өздері де сол жанрларда шығармалар жазды. Мақалада сонымен қатар неотериктердің көрнекті өкілі болған Гай Валерий Катулл шығармаларының өзінен кейінгі әдебиетке тигізген әсері де пайымдалған.

Кілт сөздер: тарихи туындылар, материалистік философия, поэма, неотериктер, юмор, лирикалық өлең.

DOI

СМАГУЛОВА К.Х

К. Сағадиев атындағы Халықаралық

бизнес университеті

Алматы қ.,Қазақстан

E-mail: smagulova_72@mail.ru

                Андатпа. Мақалада білім мазмұнының нәтижесін қалыптастырудың ғылыми-әдіснамалық негізі зерттеу еңбектерін талдау арқылы қарастырылып, бастауыш мектепте оқушылардың жас ерекшелігіне сай рефлексивтік дағдысы арқылы критериалды бағалауды жүргізуде үлес қосқан ғалым-педагогтардың еңбектері, зерттеу жұмыстары зерделеніп, тұжырымдар жасалды, құрылымдық-мазмұндық моделі айқындалды.

Сонымен қатар, бастауыш мектептегі жаңартылған білім беру бағдарламасы біз қарастырып отырған оқушылардың оқу әрекеті арқылы қалыптасатын оқу нәтижелерінің бірі ретінде рефлексияны қалыптастырып, дамытуды алға шығарады. Демек, баланы өз әрекеті жайлы ойлана алуға, оған өзіндік баға беруге үйрету ерте қолға алынуы жаңа стандартта айқын көрініс тапқан.

Кілт сөздер: рефлексия, кері байланыс, оқушы, функциональдық сауаттылық, бағалау.

DOI 

Қобланов Ж.Т.

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау, Қазақстан

Е–mail: zholaman.koblanov@yu.edu.kz

Каримсакова Б.А.

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті

Ақтау, Қазақстан

    Е–mail: baktigul.karimsakova@yu.edu.kz

nbsp;

Аңдатпа.  Соңғы жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістер білім мен оқуға жаңашылдық пен жаңа қызығушылық әкелді. Осыған байланысты білім беру жүйесі өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің технологияларын жаңартуға бағытталған көптеген мәселелерді шешуде. Еліміздің саяси-әлеуметтік, мәдени-экономикалық өркениетті елдер қатарына жатқызылуы жас ұрпақтың ана тілінде таза сөйлеп, өз ойын еркін жеткізе білуімен тығыз байланысты. Сөздің сырын, мағынасын, қазақ халқының рухани мәдениетін тану тіл біліміндегі сөздік құрамын тереңдетіп зерттеуге тікелей қатысты мәселе. Қазақ тілінің сөздік қорын меңгеру, болашақ ұрпақтың сөздік қорын өмірде тиімді пайдалануы орта мектепте лексика курсын оқытуда шешілетін міндеттер. Қазақ тілінің лексикалық жүйесі – қазақ халқының интеллектуалдық, мәдени, рухани болмысын, мемлекеттілігін, болмысын танытатын ерекше тілдік құбылыс. Студенттер қазақ лексикологиясын оқу арқылы ана тілінің терең қабаттарында сақталған тарихи жәдігерлерді көрсетуге, қазақ халқының даму жолын көрсетуге көптеген мүмкіндіктерге ие. Осыған орай оқушыларға сөз мағынасының әр түрлі реңктерін үйрету, ой-өрісін дамыту, білімдерін кеңейту, тіл байлығын жетілдіру деңгейлік тапсырмалармен тығыз байланысты. Деңгейлік тапсырмаларды орындау кезінде оқушы қарапайымнан күрделіге, қарапайымнан күрделіге қарай ретімен орындайды. Деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту оқушылардың қазақ тілінің сөздік қорынан алған білімдерін тереңдету үшін қолданылады.

Кілт сөздер: лексика, қазақ тілінің сөздік құрамы, деңгейлік тапсырмалар, әдіс-тәсілдер, әдіс, тәсіл, терминдер, үйлестіру (синтез), талдау (анализ), аудару, көрнекілік, баяндау әдісі, түсіндіру әдісі, ойландыру әдісі, жалқылау, жалпылау әдістері, әңгімелесу әдісі; еліктеу әдісі, жаттықтыру әдісі, ана тілінің материалын пайдалану әдісі, көрнекілік әдісі, техникалық құралдарды пайдалану әдісі, экскурсия әдісі.

DOI 

ТӨРТКҮЛБАЕВА Т.Ә.

Әжінияз атындағы Нөкіс мемлекеттік педагогикалық институтының доценті

Нөкіс қ., Қарақалпақстан

E-mail:  ttabdigaziqizi@mail.ru

nbsp;

Андатпа. Асқар Тоқмағамбетов – қазақ әдебиетіндегі, әсіресе сатира саласының майталман өкілі, жемісті еңбек еткен, тәжірибелі авторы болды. Қаламгердің бұл салада еңбектене бастаған жас ақындарға, фельетоншыларға тигізген әсері мол. Кейін халық арасына есімдері кең тараған, белгілі сатирашы Шона Смаханұлы , Оспанхан Әубәкіров, Мыңбай Рәшев сияқты көп ақындарымыз Асқар Тоқмағамбетовтан көп өнеге, үлгі алды.

Асқар Тоқмағамбетовтың сатирасы қазақ әдебиеті тарихында айтарлықтай тәрбиелік қызмет атқарған болатын. Өз дәуірінде Асқардың сатиралық туындылары халықтың  кең ықыласына бөленген, қолдау тауып отырған. Отанымыздың ауылдары мен қалаларында Асқардың фельетондары, сықақ өлеңдері мен памфлеттері жұртшылыққа кең таралып, ауыздан-ауызға көшіп жүрген, сахналарда орындалып, күйтабақтарға жазылған.

Асқар Тоқмағамбетов қазақ әдебиетіне, оның ішінде сатира жанрының қажет екендігін айтып, сын мен сықақ жанрына өте жоғары талап қойған болса, өзі де  бірнеше жыл бойы осы міндетке адал болды, сол жолда бүкіл ақыл-ойын, парасат-қабілетін тежеп қалмай тебірене қалам тербеді. Жаңаша өмір орнатуда етектен тартып, балақтан басар, заманагөй мораль, этика, тұрмыс-салт мәселелеріне қарама-қайшы келетін нәрсенің барлығын аяусыз, пышақтың жүзіндей өткір тілмен әшкереледі. Мақалада Асқар Тоқмағамбетов сатирасы жүйeлі, жан-жақты талданып, пaйымдaлады.

Кілт сөздер: поэзия, сатира, дәстүр, жаңашылдық, әдебиет, юмор, сарказм, күлкі, диалог, сахна.

DOI